زمین‌شناسی، توپوگرافی و حریم جغرافیایی دشت رفسنجان
زمین شناسی یک منطقه را وقتی می توان مورد مطالعه قرار داد که وضعیت ابتدایی زمین و حوادث واقع بر آن را حداقل پس از تشکیل پوسته ی سخت اولیه دانست. از همین رو برای بررسی زمین شناسی آبخوان رفسنجان ابتدا نیاز است تاریخچه تشکیل پوسته سخت اولیه و تغییراتی که تا عهد حاضر بوجود آمده، مورد مطالعه قرار گیرد. طبق تقسیم بندی ساختاری و تکتونیکی آقانباتی (۱۹۹۸) محدوده مطالعاتی دشت رفسنجان (حومه، نوق و انار) در بلوک پشت‌بادام (بافق-پشت‌بادام) واقع شده است (شکل ۱). که در میان‌گسل پوشیده نائین – کوهبنان در خاور و گسل پشت‌بادام در باختر قرار دارد. نکته اساسی این بلوک رخنمون‌های دگرگونی منسوب به پرکامبرین است که بیشتر از نوع سنگ‌های آتشفشانی، آتشفشانی – آواری و آذرآورای به همراه مرمرهای آهکی و دولومیتی است. این پی‌سنگ شبیه پی‌سنگ پروتروزوئیک عربستان است که مجموعه پان‌آفریکن نام دارد. سنگ‌های ماگمایی این بلوک محدود به پرکامبرین نیستند، ردیف‌های پرکامبرین پسین – کامبرین پیشین آن (سری ریزو، سری دسو) به‌ویژه در شمال کرمان، همراهانی از گدازه‌های قلیایی و خاستگاه کافتی دارند و به‌نظر می‌رسد که پدیده کافتی‌شدن (باز شدن و ایجاد اقیانوس) از ویژگی‌های این بلوک باشد. در این بلوک، سنگ‌های پالئوزوئیک بالایی – ژوراسیک گسترش محدود دارند و دگرگون شده اند و به‌نظر می‌رسد که تکرار فرآیندهای دگرگونی در زمان‌های پرکامبرین پسین، تریاس پسین و ژوراسیک میانی می‌توانند همچنان از ویژگی‌های آن باشد. جوان‌ترین سنگ‌های بلو ک پشت‌بادام، کربنات‌های کوه‌ساز کرتاسه است که نادر هستند و تصور دگرگون شدن پی‌سنگ ناحیه را در زمان ترشیری با ابهام رو به رو می کنند.
شکل ۱- موقعیت محدوده مطالعاتی در زون‌های ساختاری ایران
از منظر تقسیمات سیاسی؛ محدوده مطالعاتي رفسنجان با وسعت ۱۲۴۲۱ كيلومتر مربع بين طولهاي جغرافيايي ۵۴ درجه و ۵۲ دقیقه تا ۵۶ درجه و ۳۴ دقيقه و عرضهاي جغرافيايي ۲۹ درجه و ۵۱ دقيقه تا ۳۱ درجه و ۳۱ دقيقه در باند ارتفاعاتي ۱۴۰۰ متر تا ۳۴۴۳ متر بالاتر از سطح درياي آزاد گسترده است. این محدوده در استان کرمان در ناحیه مرکزی ایران و شهرستان رفسنجان (و انار) واقع شده است (شکل ۲).
زمین شناسی کلی محدوده دشت
دشت رفسنجان توسط دو رشته‌کوه موازی احاطه گردیده است. رشته شمال شرقی شامل کوه‌های حاجی‌آباد، گردو، کوه سرخ، حصن و کوه نو و رشته جنوب غربی که شامل کوه‌های پنج‌خرد، سنگ آواز، تزرج، ده‌حاجی، کلاته و محمدآباد می‌باشد. آبخوان رفسنجان بین کوه‌های تزرج و سرخ در جنوب غرب، بدبخت‌کوه در بخش میانی و کوه نو در شمال شرق احاطه شده است. در واقع این آبخوان بصورت نعل اسبی بدبخت کوه را دور می‌زند (شکل ۳). این دشت از شمال شرقی‌ترین قسمت مورد مطالعه (کبوتر خان) تا حدود ۲۰ کیلومتری شهرستان رفسنجان بصورت یکپارچه دیده می‌شود ولی از محل فوق، بدبخت‌کوه با جهت‌گیری شمال غرب – جنوب شرق در قسمت میانی دشت ظاهر شده و آن را به دو نیمه شمال شرقی و جنوب غربی تفکیک می‌کند. دشت موجود در شمال شرقی بدبخت‌کوه را می‌توان دشت نوق و بخش غرب تا جنوب غربی را دشت انار نامید. بخش جنوب شرقی نیز رفسنجان نام دارد که در گفتار حاضر از آن بیشتر به اسم حومه یا حومه رفسنجان نام برده می شود که تا انتهای کبوترخان امتداد دارد. بطور کلی مجموع این سه منطقه دشت رفسنجان نامیده می شود. قدیمی‌ترین سازند رخنمون‌یافته در آبخوان در مرز شمالی بدبخت‌کوه با آبخوان به نام kf2 قرار دارد. رسوبات عهد حاضر نیز جدیدترین رخنمون‌های آبخوان مطالعاتی را در بر می‌گیرند. در جدول شماره ۱ مشخصات سازندهای رخنمون‌یافته در محدوده مورد بررسی ارائه شده است.
شکل ۲- موقعیت جغرافیایی و سیاسی آبخوان مطالعاتی
شکل ۳- نقشه زمین‌شناسی محدوده دشت رفسنجان
جدول ۱) مشخصات سازندهای رخنمون‌یافته در آبخوان رفسنجان
| سازند | سن | مشخصات |
| Kf2 | کرتاسه پسین | بدبخت‌کوه، توربیدیت و فلیش |
| EB | ائوسن پیشین | کمپلکس بحرآسمان : عمدتاً برش‌های انفجاری، توف، آگلومرا، جریان‌های لاوای آنزیتی تا ریولیتی، برش‌های لاوای ریوداسیت، سنگ آهک، ماسه‌سنگ، کنگلومرا |
| Mr | میوسن | سازند قرمز بالایی (سنگ بستر قرمز، ماسه‌سنگ، کنگلومرای مارنی قرمز، مارن ماسه‌سنگی) |
| Ng2 | پلیوسن | ماسه‌سنگ، سیلت‌سنگ همراه با کمی کنگلومرا |
| Ng2c | پلیوسن | کنگلومرای سازند Ng2 |
| Ng3 | پلیوسن – پلیستوسن | کنگلومرای درشت‌دانه همراه با کمی سیلت‌سنگ و ماسه‌سنگ |
| Qt1 | – پلیستوسن تا عهد حاضر | تراس‌ها و مخروط‌های کوهپایه‌ای قدیمی |
| Qt2 | – پلیستوسن تا عهد حاضر | تراس‌ها و مخروط‌های کوهپایه‌ای جوان |
| Qss | – پلیستوسن تا عهد حاضر | پهنه‌های ماسه‌ای و گراول |
| Qs | – پلیستوسن تا عهد حاضر | دون‌های ماسه‌ای |
| Qal | – پلیستوسن تا عهد حاضر | رسوبات رودخانه‌ای |
| Qm | – پلیستوسن تا عهد حاضر | پهنه‌های رسی و گلی |
| Qsh | – پلیستوسن تا عهد حاضر | رسوبات شوشونیتی |
| Qsf | – پلیستوسن تا عهد حاضر | پهنه‌های نمکی |